لازم شمردن. سودمند شمردن: دل روشنت هرچه خواهد بکار بجای آر از بزم و از کارزار. فردوسی، ناظر و آبدار و شرابدار. (ناظم الاطباء). مأمور سررشته داری که پرداخت حقوق سپاهیان و تقسیم غنائم در قشون و تهیۀ غذا برای سکنۀ مدرسه و خانقاه از وظایف او بوده است. (مغول و تیموری) (از فرهنگ فارسی معین)
لازم شمردن. سودمند شمردن: دل روشنت هرچه خواهد بکار بجای آر از بزم و از کارزار. فردوسی، ناظر و آبدار و شرابدار. (ناظم الاطباء). مأمور سررشته داری که پرداخت حقوق سپاهیان و تقسیم غنائم در قشون و تهیۀ غذا برای سکنۀ مدرسه و خانقاه از وظایف او بوده است. (مغول و تیموری) (از فرهنگ فارسی معین)
انتقام کشیدن. (فرهنگ فارسی معین). انتقامجویی کردن. خونخواهی کردن. کین جستن: کنون است هنگام کین خواستن بباید بسیجید و آراستن. دقیقی. تو خواهی مگر کین آن نامدار وگرنه منم کینه را خواستار. فردوسی. چو بارستم آیم به کین خواستن بباید تو را نوحه آراستن. فردوسی. از آن تاکنون کین او کس نخواست که پشت زمانه ندیدیم راست. فردوسی. و اول کسی که از آن نژاداو پادشاهی یافت و کین ایرج خواست منوچهر بود. (فارسنامۀ ابن البلخی ص 12). شاها ز سنان تو جهانی شد راست تیغ تو چهل سال ز اعدا کین خواست. ؟ (از سلجوقنامۀ ظهیری ص 46). ملک غور... خروج کرد به کین خواستن برادر سوری که او را به غزنین سلطان بهرام شاه بن مسعود کشته بود. (سلجوقنامۀ ظهیری ص 47). خون رزان ریخته وز پی کین خواستن تاختن آورد ابراز سر دریاکنار. خاقانی. به کین خواستن نرم شمشیر بود. نظامی. کز اوداد مظلوم مسکین او بخواهند و از دیگران کین او. سعدی. رجوع به کین جستن شود
انتقام کشیدن. (فرهنگ فارسی معین). انتقامجویی کردن. خونخواهی کردن. کین جستن: کنون است هنگام کین خواستن بباید بسیجید و آراستن. دقیقی. تو خواهی مگر کین آن نامدار وگرنه منم کینه را خواستار. فردوسی. چو بارستم آیم به کین خواستن بباید تو را نوحه آراستن. فردوسی. از آن تاکنون کین او کس نخواست که پشت زمانه ندیدیم راست. فردوسی. و اول کسی که از آن نژاداو پادشاهی یافت و کین ایرج خواست منوچهر بود. (فارسنامۀ ابن البلخی ص 12). شاها ز سنان تو جهانی شد راست تیغ تو چهل سال ز اعدا کین خواست. ؟ (از سلجوقنامۀ ظهیری ص 46). ملک غور... خروج کرد به کین خواستن برادر سوری که او را به غزنین سلطان بهرام شاه بن مسعود کشته بود. (سلجوقنامۀ ظهیری ص 47). خون رزان ریخته وز پی کین خواستن تاختن آورد ابراز سر دریاکنار. خاقانی. به کین خواستن نرم شمشیر بود. نظامی. کز اوداد مظلوم مسکین او بخواهند و از دیگران کین او. سعدی. رجوع به کین جستن شود
اجازۀ عبور خواستن چنانکه سپاهیان بیگانه از ملکی. (یادداشت مؤلف). طالب طریق شدن گذر راه، اجازه خواستن: پیش آن لب چون شکر راه سخن میخواستم بوسه واری جا در آن کنج دهن میخواستم. حافظ (از بهار عجم)
اجازۀ عبور خواستن چنانکه سپاهیان بیگانه از ملکی. (یادداشت مؤلف). طالب طریق شدن گذر راه، اجازه خواستن: پیش آن لب چون شکر راه سخن میخواستم بوسه واری جا در آن کنج دهن میخواستم. حافظ (از بهار عجم)
طلب اظهار نظر. درخواست اظهار عقیده: و با یحیی بگفت و رای خواست یحیی گفت علی مردی جبار و ستمکار است و فرمان خداوند راست. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 416). و به وزیر (خواجه احمد عبدالصمد) در این معنی نبشته آمد و رای خواسته شد. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 545). چون بر این حال امیر واقف گشت... خالی کرد و در این باب رای خواست. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 343). پدر ما خواست که ولیعهدی وی را باشد و اندر آن رای خواست از وی (از آلتونتاش) و دیگر اعیان. (تاریخ بیهقی). امیر در این وقت بباغ صدهزاره بود خلوتی کرد با سپاهسالار و اعیان و حشم و رای خواست تا چه باید کرد. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 404)
طلب اظهار نظر. درخواست اظهار عقیده: و با یحیی بگفت و رای خواست یحیی گفت علی مردی جبار و ستمکار است و فرمان خداوند راست. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 416). و به وزیر (خواجه احمد عبدالصمد) در این معنی نبشته آمد و رای خواسته شد. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 545). چون بر این حال امیر واقف گشت... خالی کرد و در این باب رای خواست. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 343). پدر ما خواست که ولیعهدی وی را باشد و اندر آن رای خواست از وی (از آلتونتاش) و دیگر اعیان. (تاریخ بیهقی). امیر در این وقت بباغ صدهزاره بود خلوتی کرد با سپاهسالار و اعیان و حشم و رای خواست تا چه باید کرد. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 404)
پیشی نوبت خواستن. خواستار نوبت مقدم شدن: از قضا در ده وبای گاو خاست از اجل این روستایی داو خواست گاو را بفروخت حالی خر خرید گاویش بود و خری بر سر خرید چون گذشت از بیع ده روز شمار از وبای خر خرش میمرد زار. عطار
پیشی نوبت خواستن. خواستار نوبت مقدم شدن: از قضا در ده وبای گاو خاست از اجل این روستایی داو خواست گاو را بفروخت حالی خر خرید گاویش بود و خری بر سر خرید چون گذشت از بیع ده روز شمار از وبای خر خرش میمرد زار. عطار
دادخواهی کردن. عدالت طلبیدن. تظلم. قصه رفع کردن. قصه برداشتن: ز باد اندر آرد دهدمان بدم همی دادخواهیم و پیدا ستم. فردوسی. چو بد خود کنیم از که خواهیم داد مگرخویشتن را به داور بریم. ناصرخسرو. روی بدنیا نهاده ای ز ره دل داد بخواه از گل و بنفشه و لاله. ناصرخسرو. چون ندهی دادخویش و دادبخواهی نیست جز این چیز اصل و مایۀ پیکار. ناصرخسرو. کسی که داد بر اینگونه خواهد از یزدان بدان که راه دلش در سبیل داد گمست. ناصرخسرو. بکار خویش خود نیکو نگه کن اگر می داد خواهی دادپیش آر. ناصرخسرو. داد بالفغدن نیکی بخواه زین تن منحوس نگونسار خویش. ناصرخسرو. از هر که داد خواهم بیداد بینم آوخ بر جور خوش کنم دل چون داوری ندارم. خاقانی. ز آسمان دادخواست خاقانی داد کس آسمان دهد؟ندهد. خاقانی. ز دلت چه داد خواهم که نه داور منی ز غمت چه شاد باشم که نه غمخور منی. خاقانی. دادخواهم بر درت در خاک و خون افغان کنان گرتو داد عاشقان ندهی فغان چون نشنوی. خاقانی. صبح خیزان وام جان درخواستند داد عمری ز آسمان درخواستند. خاقانی. تا ستمدیدگان در آن فریاد داد خواهند و شه دهدشان داد. نظامی. پس سلیمان گفت ای انصاف جو داد و انصاف از که می خواهی بگو. مولوی. بر شما کرد او سلام و دادخواست وز شما چاره و ره ارشاد خواست. مولوی. سعدی به هر چه آید گردن بنه که شاید پیش که داد خواهی از دست پادشاهی. سعدی. ستانندۀ داد آنکس خداست که نتواند از پادشه داد خواست. سعدی. گفت ای پادشاه ناز فرزندان بر پدران باشد و دعوی پیش قاضی برند و داد از پادشه خواهند. (گلستان) ، دادستدن. گرفتن داد. رفع ظلم کردن از: کز او داد مظلوم مسکین او بخواهند و از دیگران کین او. سعدی. ای صنم گر من بمیرم ناچشیده زان لبان دادگر از تو بخواهد داد من روزحسیب. سعدی. ، طلبیدن حق چیزی به تمامی: در بارگاه خاطر سعدی خرام اگر خواهی ز پادشاه سخن داد شاعری. سعدی
دادخواهی کردن. عدالت طلبیدن. تظلم. قصه رفع کردن. قصه برداشتن: ز باد اندر آرد دهدمان بدم همی دادخواهیم و پیدا ستم. فردوسی. چو بد خود کنیم از که خواهیم داد مگرخویشتن را به داور بریم. ناصرخسرو. روی بدنیا نهاده ای ز ره دل داد بخواه از گل و بنفشه و لاله. ناصرخسرو. چون ندهی دادخویش و دادبخواهی نیست جز این چیز اصل و مایۀ پیکار. ناصرخسرو. کسی که داد بر اینگونه خواهد از یزدان بدان که راه دلش در سبیل داد گمست. ناصرخسرو. بکار خویش خود نیکو نگه کن اگر می داد خواهی دادپیش آر. ناصرخسرو. داد بالفغدن نیکی بخواه زین تن منحوس نگونسار خویش. ناصرخسرو. از هر که داد خواهم بیداد بینم آوخ بر جور خوش کنم دل چون داوری ندارم. خاقانی. ز آسمان دادخواست خاقانی داد کس آسمان دهد؟ندهد. خاقانی. ز دلت چه داد خواهم که نه داور منی ز غمت چه شاد باشم که نه غمخور منی. خاقانی. دادخواهم بر درت در خاک و خون افغان کنان گرتو داد عاشقان ندهی فغان چون نشنوی. خاقانی. صبح خیزان وام جان درخواستند داد عمری ز آسمان درخواستند. خاقانی. تا ستمدیدگان در آن فریاد داد خواهند و شه دهدشان داد. نظامی. پس سلیمان گفت ای انصاف جو داد و انصاف از که می خواهی بگو. مولوی. بر شما کرد او سلام و دادخواست وز شما چاره و ره ارشاد خواست. مولوی. سعدی به هر چه آید گردن بنه که شاید پیش که داد خواهی از دست پادشاهی. سعدی. ستانندۀ داد آنکس خداست که نتواند از پادشه داد خواست. سعدی. گفت ای پادشاه ناز فرزندان بر پدران باشد و دعوی پیش قاضی برند و داد از پادشه خواهند. (گلستان) ، دادستدن. گرفتن داد. رفع ظلم کردن از: کز او داد مظلوم مسکین او بخواهند و از دیگران کین او. سعدی. ای صنم گر من بمیرم ناچشیده زان لبان دادگر از تو بخواهد داد من روزحسیب. سعدی. ، طلبیدن حق چیزی به تمامی: در بارگاه خاطر سعدی خرام اگر خواهی ز پادشاه سخن داد شاعری. سعدی
اجازه، اذن، دستوری، رخصت دخول و ورود طلبیدن. دستوری درآمدن نزد شاه یا امیری کسب کردن: ز چین نزد شاپور شد بار خواست به پیغمبری شاه را یار خواست. فردوسی. زدربان نباید ترا بار خواست بنزد من آی آنگهی کت هواست. فردوسی. بآواز از آن بارگه بار خواست چو بگشاد در باغبان رفت راست. فردوسی. یعقوب بن لیث رسولی بنزد محمد بن طاهر فرستاد چون رسول یعقوب بیامد و بار خواست، حاجب محمد گفت بار نیست که امیر خفته است. رسول گفت کسی آمد کش از خواب بیدار کند. (زین الاخبار). مرا (احمد بن ابی دواد) بار خواست (خادم خلیفه) و دررفتم و بنشستم. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 173). وزین ایستادن بدرگاه شاه وزین خواستن سوی دهدار بار. ناصرخسرو. که بر در، بار خواهد بنده شاپور چه فرمایی، درآید یا شود دور؟ نظامی. خیمه ای دید از دیبا زده و کرسی در میان خیمه نهاده و آن پسر بر آن کرسی نشسته وقرآن میخواند و میگریست، آن یار ابراهیم بار خواست و گفت تو از کجایی گفت من از بلخ... (تذکره الاولیاء عطار)
اجازه، اذن، دستوری، رخصت دخول و ورود طلبیدن. دستوری ِ درآمدن نزد شاه یا امیری کسب کردن: ز چین نزد شاپور شد بار خواست به پیغمبری شاه را یار خواست. فردوسی. زدربان نباید ترا بار خواست بنزد من آی آنگهی کِت هواست. فردوسی. بآواز از آن بارگه بار خواست چو بگشاد در باغبان رفت راست. فردوسی. یعقوب بن لیث رسولی بنزد محمد بن طاهر فرستاد چون رسول یعقوب بیامد و بار خواست، حاجب محمد گفت بار نیست که امیر خفته است. رسول گفت کسی آمد کش از خواب بیدار کند. (زین الاخبار). مرا (احمد بن ابی دواد) بار خواست (خادم خلیفه) و دررفتم و بنشستم. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 173). وزین ایستادن بدرگاه شاه وزین خواستن سوی دهدار بار. ناصرخسرو. که بر در، بار خواهد بنده شاپور چه فرمایی، درآید یا شود دور؟ نظامی. خیمه ای دید از دیبا زده و کرسی در میان خیمه نهاده و آن پسر بر آن کرسی نشسته وقرآن میخواند و میگریست، آن یار ابراهیم بار خواست و گفت تو از کجایی گفت من از بلخ... (تذکره الاولیاء عطار)
پسر ’هزاران’ از سرداران تورانی است، در یادگار زریران آمده است: ’نبیند کس مر آن نامخواست هزاران را که آید ورزم توزد و گناه کند و بکشد آن ’پت خسرو’ اردۀ مزدیسنان (دلیر مزدیسنان) را’. (از مزدیسنا و تأثیر آن در ادبیات پارسی ص 351). فردوسی آرد: دگر جادوئی نام او نام خواست که هرگز دلش جز تباهی نخواست
پسر ’هزاران’ از سرداران تورانی است، در یادگار زریران آمده است: ’نبیند کس مر آن نامخواست هزاران را که آید ورزم توزد و گناه کند و بکشد آن ’پت خسرو’ اردۀ مزدیسنان (دلیر مزدیسنان) را’. (از مزدیسنا و تأثیر آن در ادبیات پارسی ص 351). فردوسی آرد: دگر جادوئی نام او نام خواست که هرگز دلش جز تباهی نخواست
